Rytm dobowy skóry – jak działa skóra przez 24h?

Dlaczego serum z retinolem nakładamy wieczorem, a filtr przeciwsłoneczny o poranku? Czy zarywane noce mogą osłabić barierę hydrolipidową? Jak się okazuje, skóra to niezwykle zdyscyplinowany organ, który działa w rytmie wyznaczanym przez zegar biologiczny. Naukowcy są zgodni: zakłócenia w tym rytmie mogą odbić się na jej kondycji – od utraty blasku po przedwczesne zmarszczki. Ten artykuł zabierze Cię w podróż przez 24-godzinną pracę Twojej skóry. Dowiedz się, jak działa rytm dobowy skóry i jak możesz wspierać go skuteczną pielęgnacją.

Co to jest rytm dobowy skóry?

Rytm dobowy skóry to naturalny cykl biologiczny, który reguluje jej funkcje w ciągu 24 godzin. Podobnie jak cały organizm, skóra posiada wewnętrzny zegar biologiczny, który kontroluje procesy zachodzące w jej komórkach. Ten rytm dostosowuje aktywność skóry do zmieniających się warunków środowiskowych i potrzeb organizmu w ciągu dnia i nocy.

Badania wykazują, że dobowy rytm skóry wpływa na zmienność takich parametrów jak utrata wody (TEWL), pH skóry oraz temperatura, które charakteryzują się specyficznymi wahaniami w ciągu doby ^{1, 2}. Odkrycia te sugerują, że dostosowanie pielęgnacji skóry do rytmu dobowego może poprawić jej kondycję i skuteczność kosmetyków.

Jak wygląda dobowy rytm skóry?

Rytm dobowy skóry dzieli się na dwie główne fazy: tryb dzienny, skoncentrowany na ochronie przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, oraz tryb nocny, w którym skóra intensywnie regeneruje się i naprawia uszkodzenia. Każda z tych faz odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu jej zdrowia i kondycji.

Rytm dzienny (ochrona)

W ciągu dnia skóra działa jako pierwsza linia obrony przed czynnikami zewnętrznymi. Jej funkcje koncentrują się na adaptacji do środowiska oraz ochronie komórek przed uszkodzeniami:

• Aktywacja mechanizmów ochronnych – rano do pracy budzą się gruczoły łojowe, które znacząco zwiększają produkcję sebum, co wspiera naturalną barierę ochronną skóry i chroni przed utratą wody z warstwy rogowej naskórka (TEWL– transepidermal water loss) ^{1, 3}. Wzmocnienie bariery hydrolipidowej jest kluczowe dla lepszej ochrony przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.
• Zmniejszona przepuszczalność skóry – bariera ochronna naskórka staje się bardziej zwarta, co ogranicza zdolność do wchłaniania składników aktywnych ¹. To właśnie dlatego poranna pielęgnacja powinna skupiać się przede wszystkim na ochronie (filtry SPF oraz antyoksydanty) oraz wspieraniu bariery hydrolipidowej.
• Ochrona przed stresem oksydacyjnym – skóra aktywuje antyoksydacyjne enzymy, aby redukować uszkodzenia spowodowane przez wolne rodniki generowane przez promieniowanie UV i zanieczyszczenia. To kluczowy mechanizm zapobiegający przedwczesnemu starzeniu się skóry ⁴.
• Zmniejszona regeneracja – procesy naprawcze są mniej intensywne, ponieważ skóra przeznacza „energię” na ochronę przed bieżącymi uszkodzeniami ^{4, 5}. Oznacza to mniejsze tempo podziałów komórkowych i mniej intensywną produkcję kolagenu oraz elastyny.

Rytm nocny

Wieczorem skóra przestawia się na tryb naprawczy, a jej funkcje zmieniają się w celu regeneracji i odbudowy:

• Pobudzone procesy regeneracyjne – w godzinach wieczornych i nocnych nasila się proces odnowy komórkowej. Skóra intensywnie regeneruje się po całodziennym kontakcie z czynnikami zewnętrznymi, takimi jak promieniowanie UV, zanieczyszczenia czy stres ^{5, 6}. Wyższa aktywność podziałów komórkowych sprawia, że skóra lepiej wykorzystuje składniki odżywcze i aktywne zawarte w kosmetykach.
• Zwiększona produkcja kolagenu i elastyny – w godzinach nocnych zwiększa się synteza białek strukturalnych, takich jak kolagen i elastyna ⁷. Proces ten wspierany jest przez działanie fibroblastów, które są najbardziej aktywne nocą.
• Zwiększona przepuszczalność naskórka – bariera naskórkowa staje się bardziej przepuszczalna, co ułatwia penetrację składników aktywnych stosowanych w kosmetykach. Enzymy proteolityczne wspierają naturalne złuszczanie martwych komórek naskórka, co dodatkowo poprawia wchłanianie składników ⁸.
• Naprawa uszkodzeń – skóra aktywuje mechanizmy naprawcze DNA, co pomaga usuwać uszkodzenia powstałe na skutek działania szkodliwych czynników zewnętrznych. (to było we wcześniejszych)
• Aktywacja mikrokrążenia – poprawia się mikrokrążenie w skórze, co sprzyja lepszemu dotlenieniu komórek i dostarczaniu składników odżywczych niezbędnych do regeneracji.(to było we wcześniejszych)
• Obniżone pH – wieczorem naturalne pH skóry ulega obniżeniu, co wspiera regenerację i złuszczanie martwych komórek ^9,10.

Z czego wynikają zaburzenia rytmu okołodobowego skóry?

Wpływ czynników zewnętrznych na dobowy rytm skóry wciąż jest ignorowany przez wiele osób. Trochę nas to nie dziwi, gdyż naturalny zegar biologiczny niezbyt dobrze współgra z wieczornym przeglądaniem TikToka czy nawet mieszkaniem w mieście o dużym zanieczyszczeniu powietrza. Na niektóre rzeczy nie mamy wpływu, ale są takie, które możemy zmienić, by wesprzeć skórę w jej prawidłowym funkcjonowaniu.

Negatywny wpływ na dobowy rytm skóry mogą mieć:

• Nieodpowiedni cykl światła i ciemności – światło jest najważniejszym synchronizatorem zegarów biologicznych. Brak dostatecznej ekspozycji na naturalne światło dzienne lub nadmiar sztucznego światła w nocy zakłóca dobowy rytm skóry. Niebieskie światło emitowane przez ekrany urządzeń elektronicznych dodatkowo nasila to zjawisko, zaburzając wydzielanie melatoniny, która odgrywa kluczową rolę w regeneracji nocnej skóry.
• Nieregularny sen – praca zmianowa, zaburzenia snu czy jet lag dezorganizują procesy regeneracyjne całego organizmu. Nieregularny sen osłabia regenerację skóry, zmniejszając aktywność fibroblastów odpowiedzialnych za produkcję kolagenu i elastyny. Skóra staje się bardziej podatna na utratę jędrności, odwodnienie oraz rozwój stanów zapalnych. Zaburzenia snu prowadzą także do osłabienia bariery hydrolipidowej skóry, co zwiększa jej wrażliwość na czynniki zewnętrzne.
• Ekspozycja na zanieczyszczenia i stres oksydacyjny – zanieczyszczenia środowiskowe, takie jak smog czy ozon, prowadzą do nagromadzenia reaktywnych form tlenu (ROS) w skórze, które zakłócają równowagę redoks i synchronizację rytmów biologicznych skóry.
• Zaburzenia hormonalne – hormony, takie jak melatonina i kortyzol, są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Przewlekły stres lub zakłócenia w produkcji melatoniny (np. wskutek narażenia na światło w nocy) wpływają na procesy regeneracyjne skóry, co negatywnie przekłada się na jej wygląd.
• Przewlekły stres – stres zakłóca funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), powodując przewlekle podwyższony poziom kortyzolu, który osłabia barierę hydrolipidową i predysponuje do powstawania niedoskonałości.

Pielęgnacja dopasowana do rytmu dobowego skóry

Dostosowanie pielęgnacji do naturalnego rytmu dobowego skóry pozwala na maksymalne wsparcie jej funkcji ochronnych w ciągu dnia oraz regeneracyjnych w nocy. Wybór odpowiednich składników aktywnych w zależności od pory dnia jest kluczowy dla skuteczności pielęgnacji.

Jakie składniki aktywne powinna zawierać poranna pielęgnacja?

Poranna pielęgnacja ma na celu ochronę skóry przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak promieniowanie UV, zanieczyszczenia i stres oksydacyjny. Wśród niezbędnych składników aktywnych powinny pojawić się:

• Antyoksydanty
• Dlaczego? Neutralizują wolne rodniki generowane przez promieniowanie UV i zanieczyszczenia, chroniąc skórę przed stresem oksydacyjnym.
• Przykłady: Witamina C, witamina E, kwas ferulowy, resweratrol, koenzym Q10, ergotioneina.
• Korzyści: Zmniejszenie ryzyka uszkodzeń skóry, poprawa kolorytu, wsparcie produkcji kolagenu (witamina C).
• Filtry przeciwsłoneczne (SPF)
• Dlaczego? Promieniowanie UV jest głównym czynnikiem starzenia skóry i uszkodzeń DNA.
• Przykłady: Filtry mineralne (tlenek cynku, dwutlenek tytanu) lub chemiczne (Diethylamino Hydroxybenzoyl Hexyl Benzoate, Bis-Ethylhexyloxyphenol Methoxyphenyl Triazine).
• Korzyści: Ochrona przed fotostarzeniem i przebarwieniami.
• Składniki nawilżające i barierowe
• Dlaczego? Skóra w ciągu dnia traci wilgoć i jest narażona na działanie zanieczyszczeń, które mogą uszkodzić barierę hydrolipidową.
• Przykłady: Kwas hialuronowy, mocznik, ceramidy, pantenol, trehaloza, ektoina.
• Korzyści: Nawilżenie skóry, wzmocnienie bariery ochronnej.
• Regulatory sebum (dla rodzaju skóry tłustej i mieszanej)
• Dlaczego? Rano praca gruczołów łojowych jest wzmożona, co może prowadzić do nadmiaru sebum w ciągu dnia.
• Przykłady: Ekstrakt z zielonej herbaty, sarkozyna, azeloglicyna niacynamid, ekstrakt z wierzbownicy Fleishera
• Korzyści: Redukcja przetłuszczania się skóry, lepiej wyglądający makijaż

Jakie składniki aktywne włączyć do wieczornej pielęgnacji?

Wieczorna pielęgnacja koncentruje się na regeneracji i odnowie skóry, co czyni ją idealnym czasem na stosowanie składników aktywnych o silnym działaniu naprawczym i złuszczającym.

• Retinoidy (pochodne witaminy A)
• Dlaczego? Pobudzają odnowę komórkową, zwiększają produkcję kolagenu i redukują zmarszczki.
• Przykłady: Retinol, retinal.
• Korzyści: Wygładzenie skóry, poprawa elastyczności, redukcja przebarwień i niedoskonałości.
• Kwasy złuszczające (AHA/BHA/PHA)
• Dlaczego? Wspierają naturalne złuszczanie martwego naskórka i poprawiają teksturę skóry.
• Przykłady: Kwasy: glikolowy, mlekowy, szikimowy (AHA);salicylowy (BHA); laktobionowy (PHA).
• Korzyści: Rozjaśnienie skóry, redukcja przebarwień, oczyszczenie porów, wygładzenie struktury naskórka.
• Nawilżające i regenerujące składniki
• Dlaczego? Nocą skóra traci więcej wody (zwiększona TEWL) i potrzebuje wsparcia w regeneracji bariery hydrolipidowej oraz stymulacji kolagneu i elastyny.
• Przykłady: Ceramidy, kwas hialuronowy, trehaloza, peptydy, ektoina.
• Korzyści: Nawilżenie, przywrócenie równowagi hydrolipidowej, regeneracja bariery ochronnej.
• Przeciwutleniacze regenerujące
• Dlaczego? Wspierają procesy naprawcze i neutralizują uszkodzenia powstałe w ciągu dnia.
• Przykłady: Resweratrol, koenzym Q10, ergotioneina.
• Korzyści: Poprawa kondycji skóry, redukcja skutków stresu oksydacyjnego.
• Składniki rozjaśniające i depigmentacyjne
• Dlaczego? Wspomagają redukcję przebarwień i wyrównanie kolorytu skóry.
• Przykłady: Arbutyna, kwas traneksamowy, niacynamid.
• Korzyści: Jaśniejsza i bardziej jednolita cera.

Rytm dobowy skóry - podsumowanie

Jak widzisz, skóra pracuje dla Ciebie całą dobę. O każdej porze dnia ma nieco inne zadanie do wykonania. Świadomość tego, jak wygląda rytm dzienny i nocny, znacząco ułatwia wprowadzenie pielęgnacji, która spełni potrzeby skóry.

Pamiętaj, by rano zapewnić jej maksymalne wsparcie bariery hydrolipidowej oraz ochrony przed wolnymi rodnikami. Wieczór to najlepsza pora, by zastosować silniejsze składniki aktywne, które wykorzystają naturalne procesy komórkowe dla zapewniania pożądanych efektów pielęgnacji.

Bibliografia:

1. Le Fur, I., Reinberg, A., Lopez, S., Morizot, F., Mechkouri, M., & Tschachler, E. (2001). Analysis of circadian and ultradian rhythms of skin surface properties of face and forearm of healthy women. Journal of Investigative Dermatology, 117(3), 718–724, https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022202X15413715
2. Matsui, M. S., Pelle, E., Dong, K., & Pernodet, N. (2016). Biological rhythms in the skin. International Journal of Molecular Sciences, 17(6), 801, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4926335/
3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30972810/
4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5137927/
5. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0945053X19301696
6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29180440/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31907414/
8. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9440333/
9. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6539890/
10. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4441597/