Jak wygląda budowa skóry i jakie są jej funkcje?

Zrozumienie tego, jaka jest budowa i funkcje skóry, jest bardzo przydatne w celu odpowiedniego określenia potrzeb pielęgnacyjnych. Niektóre reakcje, które możemy odbierać jako negatywne – np. mocne wydzielanie sebum – mogą być przydatną adaptacją.

Stan skóry jest drogocenną wskazówką i może być lustrzanym odbiciem Twojego zdrowia. W poniższym artykule pokażemy Ci, jak bardzo rozwinięty jest to organ i jak wytrwale broni Cię na co dzień przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi.

Co znajdziesz w artykule?

Co to jest skóra?
Ile warstw ma skóra?
Naskórek – najbardziej zewnętrzna warstwa skóry
Skóra właściwa – warstwa środkowa Twojej skóry
Tkanka podskórna – najgrubsza warstwa skóry
Dlaczego warto budować zdrową relację ze skórą?

Co to jest skóra?

Skóra to największy narząd naszego organizmu, który pełni funkcję powłoki zewnętrznej. Jej łączna powierzchnia wynosi od 1,5 do 2 m, a grubość jest zmienna w zależności od położenia na ciele.

Choć może Cię to zdziwić, to skóra jest domem dla ponad 1000 gatunków drobnoustrojów! Na jej powierzchni żyją tryliony grzybów i bakterii, które tworza skomplikowany ekosystem i warunkują jej kondycję. Skład mikrobiomu determinują przeróżne czynniki takie jak: wiek czy stan zdrowia. Jeśli mikroorganizmy żyjące na skórze są w odpowiedniej równowadze, to cera nie sprawia większych problemów, jeśli natomiast ich proporcje są zaburzone, to problemy skórne mogą być trudne do poskromienia.

❔ Ciekawostka: Czy wiesz ile m² ma Twoja skóra? Powierzchnia skóry wraz z mieszkami włosowymi ma około 25 m²! To prawie tyle samo, co mała kawalerka. Powierzchnia oddziaływania mikrobiomu skóry na organizm jest więc ogromna!

Ile warstw ma skóra?

Budowa skóry dzieli się trzy podstawowe warstwy:

naskórek (epidermis),
skóra właściwa (dermis),
tkanka podskórna (hypodermis).

Schemat budowy skóry

Bariera hydrolipidowa

Na powierzchni skóry mieszają się ze sobą pot, sebum oraz produkty rozpadu cementu międzykomórkowego i NMF – w ten sposób powstaje bohaterka naszych opowieści o równowadze – bariera hydrolipidowa! Jest to płaszcz otulający skórę z zewnątrz, który odpowiedzialny jest za ochronę i lekko kwaśne pH powierzchni skóry.

Więcej na temat bariery hydrolipidowej, jej ważnej roli w utrzymywaniu kondycji skóry i pielęgnacji przeczytasz w naszym artykule: Niewidzialna obrończyni naszej skóry - poznaj bliżej BHL.

Naskórek – najbardziej zewnętrzna warstwa skóry

Naskórek jest najbardziej zewnętrzną warstwą skóry. Podczas studiowania przeróżnych artykułów i książek możesz spotkać się także z jego drugą, łacińską nazwą – epidermis, która jest dość popularna.

Przeciętna grubość naskórka wynosi tylko 0,05-1 mm. Są jednak miejsca, gdzie jest on znacznie grubszy.

Budowa naskórka

Choć naskórek jest bardzo cienki, to składa się z aż 4 lub 5 warstw:

warstwa podstawna (startum basale) – rząd żywych, ściśle przylegających do siebie komórek macierzystych, które odpowiadają za proces odnawiania się naskórka. To te komórki warstwy podstawnej nieustannie namnażają się i odpowiadają za to, że każdy z nas "wymienia naskórek" co 28 dni. Oprócz keratynocytów w warstwie podstawnej są jeszcze inne rodzaje komórek takie jak: melanocyty (odpowiedzialne za wydzielanie barwnika melaniny), komórki Merkla (receptory dotyku) i komórki Langerhansa (odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną). Warstwa podstawna jest warstwą żywą, która wraz z warstwą kolczystą stanowią czynny metabolicznie naskórek i są określane mianem warstwy Malpihiego.
warstwa kolczysta (stratum spinosum) – jest żywą i najgrubszą warstwą naskórka. Składa się nawet z 12 rzędów komórek. W tej warstwie trwa proces keratynizacji komórek (proces wytwarzania keratyny). W rogowaciejących komórkach powstają ceramidy, które w warstwie ziarnistej wydostają się jako lipidowe blaszki, znane także jako lemelle.
warstwa ziarnista (startum granulosum) – zbudowana z kilku rzędów wrzecionowatych komórek wypełnionych białkiem zwanym keratochialiną. Jest to substancja, która jest nieprzezroczysta, więc zasłąnia naczynia znajdujące się w warstwie skóry właściwej. Warstwa ziarnista nie występuje na ustach, stąd ich czerwony kolor.
warstwa jasna (stratum lucidum) – martwa, wąska warstwa zbudowana z komórek, które wypełnia białko zwane elaidyną. Warstwa jasna występuje wyłącznie w obrębie stóp i dłoni.
warstwa rogowa (stratum corneum) – mur obronny naskórka, w którym cegiełkami jest około 15 warstw blaszkowatych korneocytów pozbawionych jądra, a ich spoiwem jest tzw. cement międzykomórkowy. Warstwę rogową możemy podzielić na 2 części. Ta, która jest położona głębiej, składa się z komórek ściśle przylegających do siebie i połączonych „mostkami” nazywanymi korneodesmosomami. Połączenia te są niszczone przez występujące w naskórku enzymy proteolityczne, dzięki czemu powstaje najbardziej zewnętrzna warstwa luźnych komórek podlegających złuszczaniu.

Jak działa naskórek?

Na pewno choć raz zdarzyło Ci się usłyszeć, że naskórek regularnie się odnawia. Jednak co to właściwie oznacza? Spróbujemy Ci to wyjaśnić jak najprościej!

Keratynocyty

Komórki warstwy podstawnej nieustannie dzielą się i różnicują, wypychając starsze keratynocyty stopniowo ku powierzchni skóry. Wędrują sobie więc z warstwy podstawnej, przez kolczystą i ziarnistą aż do rogowej, po drodze tracąc jądra komórkowe i obumierają. Takie obumarłe komórki naskórka odrywają się od powierzchni i regularnie są zastępowane przez nowe. Dzięki temu nieustannemu „zrzucaniu” komórek skóra chroni się przed czynnikami zewnętrznymi oraz potencjalnie niebezpiecznymi mikroorganizmami.

❔ Ciekawostka: W ciągu roku tracimy około 4 kg martwego naskórka!

Melanocyty – komórki barwnikowe

Melanocyty występują w towarzystwie keratynocytów w warstwie podstawnej, jednak jest ich znacznie mniej. Statystycznie na 1 melanocyt przypadają 4 keratynocyty.

Ich głównym zadaniem jest nadanie skórze pigmentu. Wytwarzają dwa rodzaje barwnika:

eumelaninę (brązowy lub czarny) oraz
feomelaninę (czerwony).

Znacznie więcej wiemy o eumelanine, która chroni nas przed słońcem i przed degradacją DNA w komórkach jąder komórkowych. To właśnie dlatego osoby o jasnej karnacji muszą bardziej uważać na ochronę UV, gdyż ich ilość eumelaniny jest niższa.

Melanocyty wykazują także interakcję z komórkami układu odpornościowego, biorąc czynny udział w reakcjach obronnych skóry. To prawdopodobnie ten mechanizm odpowiedzialny jest za powstawanie przebarwień pozapalnych.

Komórki Langerhansa – obrońcy Twojej skóry

Gdy jakiekolwiek niepożądane substancje przedrą się przez warstwę hydrolipidową, to do akcji wkraczają komórki Langerhansa. Skutecznie wychwytują one wrogie związki chemiczne, a następnie prezentują je innym komórkom układu odpornościowego, rozpoczynając odpowiedź immunologiczną. Jeśli więc Twoja skóra reaguje alergicznie na kontakt z jakąś substancją, to wiedz, że do akcji wkroczyły właśnie komórki Langerhansa.

Cement międzykomórkowy

Hola, hola! Naskórek nie składa się wyłącznie z komórek. Przestrzenie między nimi wypełnione są tzw. cementem międzykomórkowym, czyli mieszaniną związków spajających i niejako „uszczelniających” naskórek. Dzięki temu ma on zdolność do ograniczania parowania wody ze skóry, a także częściowego zatrzymywania wnikania szkodliwych substancji z zewnątrz. Podsumowując, cement międzykomórkowy współtworzy z keratynocytami barierę ochronną (barierę naskórkową).

PS To właśnie w cemencie międzykomórkowym znajdują się ceramidy – nasi ulubieńcy w walce z suchością i nadreaktywnością skóry.❤️

Składniki cementu międzykomórkowego:

ceramidy,
sterole i ich pochodne,
kwasy tłuszczowe,
węglowodory.
inne.

Funkcje naskórka

Naskórek odpowiada m.in. za:

ochronę przed wirusami,
bakteriami czy grzybami,
ochronę przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych,
zapewnia homeostazę dla środowiska wewnętrznego,
walkę z alergenami (komórki Langerhansa),
czucie i lokalizację dotyku (komórki Merkla).

Skóra właściwa – warstwa środkowa Twojej skóry

Środkowa warstwa skóry, na którą składają się komórki tkanki łącznej włóknistej – włókna kolagenowe i elastynowe. Grubość skóry właściwej może stanowić od 1-2 mm (przeciętnie) do nawet 10 mm (jej średnia grubość na plecach).

Budowa skóry właściwej

W skórze właściwej możemy wyróżnić 3 warstwy, które znane są jako:

warstwa brodawkowa – składa się z silnie pofalowanych warstw komórek. Znajdują się w niej liczne włókna tkanki łącznej, które układają się w sieć w otoczeniu naczyń krwionośnych włosowatych, włókien nerwowych, gruczołów łojowych i potowych oraz mieszków włosowych.
warstwa siateczkowata – stworzona głównie z włókien kolagenowych i elastynowych, a także nielicznych komórek Włókna kolagenowe ułożone są ukośnie w stosunku do powierzchni skóry, dlatego przestrzenie pomiędzy włóknami mają kształt rombu. W warstwie siateczkowej znajduje się substancja podstawowa, która spaja komórki. Jej składniki mają zdolność wiązania wody i umożliwiają wymianę jonów pomiędzy komórkami. To także tutaj znajdują się gładkie komórki mięśniowe, które tworzą tzw. mięśnie przywłosowe. W przeciwieństwie do warstwy brodawkowej jest uboga w naczynia krwionośne. Na jej poziomie biegną wyłącznie odgałęzienia żyłek i tętnic tkanki podskórnej.

Jak działają komórki w skórze właściwej?

Komórki skóry zawieszone są w galaretowatej substancji (ECM – extracellular matrix), która zawiera białka kolagenowe i elastynowe, glikoproteiny, glikozaminoglikany (w tym głównie kwas hialuronowy) oraz proteoglikany. Wszystkie te substancje wytwarzane są przez komórki skóry właściwej (tzw. fibroblasty). Z wiekiem niestety fibroblasty się dość mocno “rozleniwiają” i produkują coraz mniej białek, co prowadzi do obniżenia jakości skóry i widocznego jej starzenia.

W skórze właściwej w znajdują się gruczoły potowe i łojowe oraz mieszki włosowe. Gruczoły łojowe są połączone z końcami mieszków włosowych i to właśnie do nich wydzielają sebum, natłuszczając włos oraz powierzchnię naskórka. W mieszkach włosowych znajdują się także komórki macierzyste melatynocytów, które odpowiadają za kolor skóry. Naczynia włosowate są zaś odpowiedzialne za dostarczenie skórze właściwej tlenu i substancji odżywczych.

W skórze właściwej znajdują się także komórki czuciowe (ciałka Paciniego, Messinera, Krausego i Ruffiniego), które rejestrują wrażenia czuciowe i przesyłają je do mózgu.

Funkcje skóry właściwej

Skóra właściwa odpowiada za wiele istotnych funkcji, w tym m.in.:

uczestniczenie w regulowaniu temperatury ciała,
przekazywanie informacji czuciowych z komórek Merkla do mózgu,
nadanie sprężystości i elastyczności,
zaopatrzenie skóry w tlen i substancje odżywcze,
wydzielanie łoju.

Tkanka podskórna – najgrubsza warstwa skóry

Tkanka podskórna położona jest najgłębiej ze wszystkich trzech warstw skóry. Zawiera komórki tłuszczowe, które nazywamy adipocytami. Są one odpowiedzialne za magazynowanie tłuszczu.

Choć tkanka podskórna jest uważana za najgrubszą warstwę skóry (stanowi około 10% masy ciała), to jej grubość różni się znacząco od miejsca na ciele. Na brzuchu jej grubość ma średnio około 3 cm, natomiast na powiekach w ogóle nie występuje.

W tkance podskórnej mieszczą się ważne naczynia krwionośne, naczynia limfatyczne oraz zakończenia nerwowe.

❔ Ciekawostka: W przypadku tkanki podskórnej mamy do czynienia z dość ciekawym zjawiskiem jej budowy w zależności od płci. Tkanka podskórna u kobiet ma strukturę plastra miodu, co predysponuje nas do posiadania „ukochanego” cellulitu. Zaś u mężczyzn ma horyzontalny krzyżowy wzór, dlatego panowie nie są (raczej) narażeni na to skórkę pomarańczową.

Funkcje tkanki podskórnej

chroni narządy wewnętrzne przed urazami,
amortyzacja wstrząsów,
magazynowanie zapasowych substancji energetycznych,
izolacja cieplna organizmu.

Dlaczego warto budować relację ze skórą?

Jak widzisz, na co dzień skóra jest Twoim wiernym obrońcą przed wieloma drobnoustrojami. Zapewnia ona niezmienne warunki dla środowiska wewnętrznego organizmu, czyli tzw. homeostazę, która jest podstawą Twojego zdrowia. Jest z Tobą przez całe życie, dlatego traktuj ją jak swoją najlepszą przyjaciółkę.

Udana pielęgnacja wymaga wsłuchania się we własne potrzeby, poszerzania wiedzy i cierpliwości. Jeśli więc stan skóry nie jest dla Ciebie zadowalający, nie walcz nią, tylko poszukaj przyczyny problemu. Skóra to Twój pomocnik, który podpowie Ci, gdy tylko w Twoim organizmie będzie dziać się coś nie tak.

Jeśli masz trudność z odczytywaniem potrzeb swojej cery, pomoże Ci w tym nasz zespół. Profesjonalnie i za darmo dobierzemy produkty odpowiednie dla Ciebie, a także wesprzemy w budowaniu zdrowych nawyków pielęgnacyjnych. Skontaktuj się z nami na facebooku, instagramie lub napisz do nas na porada@basiclab.pl!

Źródła:

A. Drobnik, A. Słodka, Kosmetologia z immunologią skóry, PZWL, Warszawa 2021

R. L. Gallo, Human Skin Is the Largest Epithelial Surface for Interaction with Microbes, J Invest Dermatol, 2017 Jun;137(6):1213-1214

J. Gillbro, Zrozum Swoją skórę. Fakty i mity, wydawnictwo Kobiece, Wydanie I, Białystok 2020

I. Lenartowicz, Biblia zdrowej cery. Skin Doctor, Wydawnictwo Znak, Kraków 2021

W. Bew, K. Loberg, Ukryte źródło piękna. Bakterie a zdrowa skóra, wydawnictwo Galaktyka, Łódź 2019