Niacynamid – działanie, wskazanie i skutki uboczne

Niacynamid to składnik aktywny, który jest znany nawet początkującym adeptom pielęgnacji skóry twarzy. Swoją popularność zawdzięcza działaniu, które zapewnia spektakularne efekty nawet najbardziej wymagającym klientom. W tym artykule omówimy dokładnie, jak działa niacynamid, kiedy warto go stosować i jak wprowadzić go do pielęgnacji.

Co to jest niacynamid?

Niacynamid, pochodna witaminy B3, jest prekursorem dwóch enzymów, które odgrywają kluczową rolę w metabolizmie  i produkcji energii komórkowej. Na co dzień dostarczasz go organizmowi wraz z pożywieniem. Jest to jednak witamina rozpuszczalna w wodzie, co oznacza, że nie jest magazynowana w ciele.

Niacynamid zyskał znaczną uwagę w dermatologii i kosmetologii, gdzie odgrywa ważną rolę w pielęgnacji wielu rodzajów skóry ze względu na swoje wielokierunkowe działanie.

Niacyna a niacynamid – różnica

Niacynamid bywa mylony z niacyną. Taki błąd może ich sporo kosztować. Chociaż niacyna i niacynamid to formy witaminy B3, ich funkcje oraz zastosowania znacząco się różnią:

• Niacyna (kwas nikotynowy) może powodować zaczerwienienie skóry lub rumień, gdy jest stosowana miejscowo lub przyjmowana jako suplement ze względu na jej właściwości rozszerzające naczynia krwionośne. Jest często używana do leczenia np. wysokiego poziomu cholesterolu.
• Niacynamid nie powoduje zaczerwienienia i wykazano, że oferuje wiele korzyści dla skóry, co czyni go preferowanym wyborem w formulacjach kosmetycznych.

Jak działa niacynamid? Efekty, których możesz oczekiwać

Niacynamid jest znany z wielokierunkowych funkcji:

• działa antyoksydacyjnie, co pomaga opóźniać procesy starzenia,
• działa antybakteryjnie, dzięki czemu redukuje zaczerwienienia i stany mikrozapalne, a także przeciwdziała powstawaniu nowych,
• wspiera barierę ochronną skóry, stymuluje syntezę ceramidów, ogranicza utratę TEWL (transepidermalną utratę wody z naskórka), działa nawilżająco i łagodzi podrażnienia np. wywołane kuracją retinoidami,
• wspiera mikrobiom skóry, przyczyniając się do poprawy odporności naskórka, 
• reguluje wydzielanie sebum,
• daje efekt rozjaśnienia skóry i niweluje żółte odcienie spowodowane procesem glikacji,
• pośrednio hamuje syntezę melaniny odpowiedzialnej za powstawanie przebarwień, dlatego pomaga redukować istniejące i przeciwdziałać przyszłym zmianom pigmentacyjnym,
• działa przeciwstarzeniowo, na co wpływa m.in. to, że wspiera produkcję kolagenu, elastyny i ceramidów.

Z czego wynikają właściwości niacynamidu?

Właściwości, które opisałyśmy powyżej, wynikają z dość skomplikowanych procesów, ale spróbowałyśmy je jak najprościej wyjaśnić.

Właściwości przeciwutleniające (antyoksydacyjne)

Niacynamid jest skutecznym antyoksydantem, który odgrywa ważną rolę w ochronie skóry przed szkodliwymi skutkami stresu oksydacyjnego. Stres ten jest spowodowany nadmierną produkcją reaktywnych form tlenu (ROS), które naturalnie powstają w organizmie w wyniku dysfunkcji metabolicznych i są nasilane przez zewnętrzne czynniki, takie jak promieniowanie UV czy zanieczyszczenia. ROS mogą uszkadzać DNA, powodować podrażnienia  i stymulować produkcję enzymów odpowiedzialnych za degradację kolagenu i elastyny co przyczynia się do starzenia się skóry i pojawienia się chorób skórnych.

Niacynamid działa antyoksydacyjnie – zmniejsza skutki stresu oksydacyjnego, obniża stężenie szkodliwych wolnych rodników i zwiększa poziomy ochronnych enzymów, jak dysmutaza ponadtlenkowa. Dodatkowo hamuje działanie oksydazy NADPH i syntazy tlenku azotu (NOS), co zmniejsza produkcję szkodliwego tlenku azotu (NO) i wspiera neutralizację wolnych rodników.

Działanie antybakteryjne

Niacynamid wspiera walkę ze szkodliwymi bakteriami, aktywując naturalne mechanizmy obronne skóry, zamiast bezpośrednio je niszczyć. Poprzez stymulację neutrofilów, które są kluczowymi komórkami układu odpornościowego w zwalczaniu infekcji, pomaga organizmowi ograniczyć namnażanie bakterii, np. Cutibacterium  acnes odpowiedzialnych za powstawanie zmian trądzikowych. Ponadto, zwiększa on produkcję peptydów przeciwdrobnoustrojowych  w skórze, czyli naturalnych substancji  skutecznie chroniących przed różnorodnymi patogenami.

Efekt ten jest szczególnie korzystny w wyciszaniu i profilaktyce trądziku, ponieważ niacynamid przyczynia się do zmniejszenia ilości bakterii wywołujących trądzik oraz wspomaga naturalną walkę organizmu ze stanami mikrozapalnymi na skórze, co zapobiega powstawaniu nowych wykwitów.

Dodatkowo niacynamid aktywuje neutrofile i zwiększa produkcję peptydów przeciwdrobnoustrojowych (AMP), co przyczynia się do poprawienia funkcji ochronnej skóry. Wspierając barierę ochronną, pomaga skórze lepiej chronić się przed bakteriami i innymi patogenami. 

Niacynamid pobudza komórki skóry do wytwarzania substancji zwalczających infekcje. Dodatkowo, zwiększa aktywność peptydu przeciwdrobnoustrojowego, katelicydyny LL-37, gdyż zmienia struktury błony bakterii, co ułatwia dostęp tego peptydu do miejsc, gdzie jest potrzebny.

Wspieranie bariery naskórka

Niacynamid wzmacnia funkcje bariery ochronnej skóry. Poprzez zwiększenie poziomów kluczowych białek strukturalnych, takich jak filagryna i inwolukryna, oraz promowanie syntezy ceramidów, które są istotnymi elementami macierzy lipidowej warstwy rogowej naskórka. Te działania przyczyniają się do poprawy funkcji bariery skórnej, co skutkuje zmniejszeniem transepidermalnej utraty wody i wzmożonym zatrzymywaniem wilgoci. 

Znormalizowane wydzielanie sebum

Niacynamid świetnie sprawdzi się także w pielęgnacji cery tłustej, gdyż normalizuje pracę gruczołów łojowych.

Badania pokazały, że stosowanie niacynamidu w stężeniu 2% do 5% skutecznie redukuje sebum. Chociaż dokładny mechanizm działania nie jest do końca poznany, wiadomo, że pokrewna substancja, niacyna, aktywuje receptory HCA2, co obniża produkcję sebum. Niacynamid sam nie wiąże się bezpośrednio z tymi receptorami, ale może być przekształcany w organizmie w niacynę, co pośrednio wpływa na zmniejszenie produkcji sebum.

Przeciwdziałanie żółknięciu skóry

Niacynamid zapobiega żółknięciu skóry, które jest efektem glikacji – reakcji łączenia białek skóry (np. kolagenu z cukrami), prowadzącej do powstawania końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs). Te produkty gromadzą się w skórze, nadając jej żółty kolor, co jest częścią procesu starzenia. Badania potwierdzają, że niacynamid stosowany w codziennej pielęgnacji zmniejsza tworzenie się AGEs, co pomaga zachować naturalny koloryt skóry.

Rozjaśnianie przebarwień

Wszechstronne działanie niacynamidu nie pomija również hiperpigmentacji skóry, jak np. melasmy. Niacynamid skutecznie rozjaśnia przebarwienia posłoneczne i pozapalne.

Jego działanie zostało potwierdzone w badaniach, w których 4% roztwór niacynamidu skutecznie zmniejszał ciemnienie skóry, poprawiając jej koloryt bez wpływu na aktywność tyrozynazy czy melanogenezę w melanocytach. Oznacza to, że niacynamid nie redukuje bezpośrednio produkcji melaniny, ale blokuje transfer melanosomów z melanocytów do keratynocytów, co zapobiega powstawaniu przebarwień.

Ważną rolę odgrywa także – wielokrotnie wyżej wspominana – jego zdolność do zmniejszania produkcji końcowych produktów zaawansowanej glikacji (AGEs), co może pomóc w redukcji hiperpigmentacji.

Jego właściwości rozjaśniające czynią go dobrą długoterminową alternatywą dla hydrochinonu, gdyż niacynamid jest bezpieczniejszym wyborem na dłuższe kuracje.

Działanie przeciwstarzeniowe

Niezwykle szerokie spektrum działania tego składniku obejmuje także bardzo skutecznie działanie przeciwstarzeniowe. Niacynamid zmniejsza objawy starzenia skóry, takie jak: suchość, utrata jędrności, teleangiektazje i zmarszczki. Wynika to pośrednio z tego, co opisaliśmy już wcześniej.

Ze względu na to, że jest silnym antyoksydantem, zmniejsza stres oksydacyjny, który uszkadza DNA i białka skóry, takie jak kolagen i elastynę. Co więcej, stymuluje syntezę kolagenu, elastyny i ceramidów, poprzez poprawę jakości macierzy zewnątrzkomórkowej (ECM). A dzięki temu, że działa przeciwzapalnie, ogranicza uszkodzenia DNA spowodowane stresem oksydacyjnym i wspiera zdrowie komórek skóry, pomagając zachować jej młody wygląd na dłużej.

Wskazania do stosowania kosmetyków z niacynamidem

Jak już wiesz, kosmetyki z niacynamidem mają naprawdę szerokie spektrum działania, dlatego sprawdzą się w pielęgnacji każdego rodzaju skóry. Są jednak szczególne przypadki, w których niacynamid jest po prostu wskazany.

Kiedy warto wprowadzić niacynamid do codziennej pielęgnacji skóry? Ten składnik aktywny szczególnie warto rozważyć, jeśli masz:

• nadreaktywną i wrażliwą skórę – niacynamid pomoże mi poprawić odporność płaszcza ochronnego i przyczyni się do redukcji podrażnień.
• cerę suchą – pochodna witaminy B3 wspiera poziom nawilżenia cery,
• problemy ze zmianami trądzikowymi lub nadmierną ilością sebum – zdolność niacynamidu do wsparcia prawidłowego mikrobiomu i jego wpływ na pracę gruczołów łojowych pomoże Ci zmniejszyć ilość niedoskonałości i ograniczyć świecenie skóry.
• styczność z wieloma czynnikami zewnętrznymi, które negatywnie wpływają na Twoją skórę – silne właściwości antyoksydacyjne zmniejszą ich negatywny wpływ na kondycję Twojej cery.
• pierwsze oznaki starzenia – niacynamid doskonale radzi sobie z pierwszymi oznakami starzenia, które wynikają z odwodnienia i stresu oksydacyjnego.

Niacynamid – przeciwwskazania do stosowania

Niacynamid jest ogólnie uznawany za bezpieczny i dobrze tolerowany składnik w produktach do pielęgnacji skóry, odpowiedni dla większości typów cery, w tym również dla skóry wrażliwej. Jednak, jak w przypadku każdego składnika aktywnego, istnieją pewne sytuacje, w których należy zachować ostrożność:

• Nadwrażliwość lub alergia na niacynamid – zdarza się to bardzo rzadko, ale niektóre osoby mogą wykazywać indywidualną nietolerancję lub alergie na niacynamid. W przypadku wystąpienia reakcji alergicznej, takiej jak zaczerwienienie, swędzenie, pieczenie, lub wysypka, należy zaprzestać stosowania produktu.
• Wysokie stężenia niacynamidu – chociaż niacynamid jest dobrze tolerowany nawet w wyższych stężeniach, produkty z bardzo wysoką zawartością niacynamidu mogą czasami powodować podrażnienie u osób z bardzo wrażliwą skórą. Jeśli pojawiła się u Ciebie taka reakcja na wysokie stężenia, spróbuj zastosować niższe (do 5%).

Z czym łączyć niacynamid?

Ta lista mogłaby być naprawdę długa, gdyż niacynamid świetne sprawdza się jako partner większości składników aktywnych. Podamy Ci więc duety pielęgnacyjne, które są naszymi ulubionymi!

• Kwas hialuronowy – doskonale współpracuje z niacynamidem, pomagając w zatrzymywaniu wilgoci w skórze i wzmacniając barierę skórną. Ta kombinacja może skutecznie poprawić nawilżenie skóry i zmniejszyć oznaki starzenia.
• Ceramidy – wspomagają odbudowę i ochronę bariery hydrolipidowej. W połączeniu z niacynamidem mogą zapewnić głębokie nawilżenie i poprawić ogólny stan skóry, czyniąc ją bardziej odporną na czynniki zewnętrzne.
• Retinol – niacynamid może pomóc zmniejszyć podrażnienie i zaczerwienienie związane z procesem retynizacji. Razem mogą efektywnie zwalczać oznaki starzenia, takie jak zmarszczki czy utrata jędrności, przy jednoczesnym minimalizowaniu ryzyka podrażnienia. Należy je jednak stosować o różnych porach lub po zbudowaniu tolerancji.
• Peptydy – połączenie peptydów z niacynamidem może wzmocnić działanie przeciwstarzeniowe i regeneracyjne. W ich przypadku również lepiej stosować odstęp pomiędzy zastosowaniem, ze względu na ryzyko dezaktywacji produktów.
• Antyoksydanty (np. witamina E, resweratrol, koenzym Q10) – niacynamid w połączeniu z antyoksydantami może zapewnić silną ochronę przed uszkodzeniami spowodowanymi przez wolne rodniki i czynniki środowiskowe, poprawiając obronę skóry przed starzeniem się i uszkodzeniami słonecznymi.

Z czym nie łączyć niacynamidu?

Nie istnieją zalecenia dotyczące tego, że kosmetyki z niacynamidem nie mogą być absolutnie stosowane ze składnikiem x, jednak najwięcej wątpliwości budzi relacja „niacynamid a witamina C".

Niacynamid a witamina C

Kiedyś uważano, że niacynamid nie powinien być łączony z czystą formą witaminy C (kwasem L-askorbinowym) ze względu na potencjalne ryzyko tworzenia się niacyny, która może powodować zaczerwienienie skóry. Jednak nowsze badania sugerują, że te dwa składniki mogą być używane razem bez negatywnych skutków, zwłaszcza gdy są formułowane przy odpowiednim pH lub stosowane w różnych porach dnia (na przykład witamina C rano, a niacynamid wieczorem). Należy jednak zachować ostrożność i obserwować reakcję skóry, a także wybrać witaminę C w formie pochodnej, np.  tetraizopalmitynianu askorbylu.

Niacynamid a kwasy

Dyskusyjne jest także łączenie niacynamidu z kwasami AHA/BHA. Kwasy mogą być łączone z niacynamidem, ale nie w jednej rutynie pielęgnacyjnej. Peelingi chemiczne stosuj na noc, a niacynamid na dzień. Skutecznie przyczyni się on do łagodzenia potencjalnych podrażnień wywołanych kwasami, a także przyczyni się do wsparcia bariery skórnej.

Niacynamid – skutki uboczne 

Skutki uboczne w przypadku pielęgnacji z niacynamidem zdarzają się bardzo rzadko, lecz mogą obejmować:

• podrażnienie skóry – niacynamid w wysokich stężeniach może powodować podrażnienie u osób z bardzo wrażliwą skórą. Objawy mogą obejmować zaczerwienienie, pieczenie, swędzenie lub łuszczenie się skóry.
• zaczerwienienie – u osób z nadwrażliwością na niacynamid, może dojść do zaczerwienienia skóry po zastosowaniu produktów zawierających ten składnik.
• wysypki – rzadki skutek uboczny stosowania niacynamidu, który może wskazywać na reakcję alergiczną lub nadwrażliwość na ten składnik. Jeśli występują u Ciebie objawy nietolerancji, to najlepszym rozwiązaniem jest rezygnacja z produktu z niacynamidem.

Jak stosować niacynamid?

Przygotowałyśmy 3 zasady, które pomogą Ci we wdrożeniu niacynamidu do codziennej pielęgnacji.

1. Nie łącz niacynamidu z produktami, które mają kwaśne pH, i nie nakładaj go po peelingach ze względu na możliwość pojawienia się zaczerwienienia skóry.
2. Zacznij stosować niacynamid od niższego stężenia np. 5%.
3. Nie włączaj wielu różnych produktów naraz do swojej pielęgnacji, gdyż zwiększasz ryzyko podrażnienia i utrudniasz sobie identyfikacje potencjalnie nieodpowiedniego dla Twojej cery kosmetyku.

Niacynamid a słońce – czy niacynamid można stosować latem?

Tak! Niacynamid można bezpiecznie stosować latem. Jest to składnik, który nie tylko jest bezpieczny do stosowania przez cały rok, ale może również przynieść dodatkowe korzyści dla skóry narażonej na słońce, takie jak ochrona przed uszkodzeniami spowodowanymi przez promieniowanie UV i naprawa uszkodzeń skóry.

Dowiedz się więcej w artykule: Ochrona przeciwsłoneczna skóry

Niacynamid w ciąży – czy można go stosować?

Tak! Niacynamid uznaje się za bezpieczny do stosowania w czasie ciąży. Może w tym wyjątkowym okresie pomóc w różnych problemach skórnych, takimi jak zwiększona pigmentacja, trądzik czy suchość skóry, oferując przy tym korzyści nawilżające, przeciwzapalne i wspomagające barierę skórną.

Niacynamid w kosmetykach BasicLab

W dermokosmetykach BasicLab dość często możesz znaleźć niacynamid w formułach, gdyż bardzo doceniamy jego właściwości regenerujące i wspierające BHL. Jednak mamy też produkty, w których gra on tak zwane pierwsze skrzypce. Bestsellerowe Serum zmniejszające niedoskonałości z 5% lub 10% niacynamidem to doskonałe rozwiązanie dla każdej osoby, która ma cerę skłonną do niedoskonałości i szuka skutecznego produktu na dzień, który pomoże ograniczać ich występowanie.

Jeśli chcesz włączyć je do swojej pielęgnacji, to polecamy zacząć Ci od niższego stężenia 5%. Oprócz niacynamidu serum zawiera również prebiotyk, który wspiera florę bakteryjną skóry, oraz kompleks aminokwasów o potwierdzonym działaniu antybakteryjnym. Przy regularnym stosowaniu produktu zauważysz m.in.: wyraźne zwężenie porów, zredukowany nadmiar sebum, poprawioną strukturę i sprężystość skóry. Serum występuje także w wersji 10%, która dodatkowo zawiera kompleks dwóch peptydów SYN®-TACKS o działaniu przeciwzmarszczkowym. 

Bibliografia:

1. C. Marques i in., Mechanistic Insights into the Multiple Functions of Niacinamide: Therapeutic Implications and Cosmeceutical Applications in Functional Skincare Products, Antixodiants 2024, 14, strona 425
2. A. G. Pedroso i in., Niacinamide for the treatment of melasma: an integrative review of randomized clinical trials, Research Society and Development 11
3. M. Emira i in., Characterization of the Chemical Substance Niacinamide, Materiał konferencyjny, styczeń 2024
4. E. Yadax, Niacinamide and Coenzyme Q10: Molecular Insights into Skin Health, Longevity, and Optimized Cosmetic Formulations, sierpień 2023