Atopowe zapalenie skóry – jak złagodzić objawy AZS?

2025-12-10

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła choroba skóry, która często jest niezrozumiana przez innych. Suche, łuszczące się plamy są nie tylko problemem estetycznym, lecz źródłem uporczywego swędzenia, które potrafi zamienić sen w koszmar. Wiele porad pielęgnacyjnych dotyczy jedynie doraźnego łagodzenia objawów i choć to duży krok do poprawy komfortu, to w tym artykule postaramy się pójść o krok dalej.

Zgodnie z najnowszymi wytycznymi dermatologicznymi przeanalizujemy, co to jest atopowe zapalenie skóry, jakie są objawy AZS oraz jakie postępowanie lecznicze i pielęgnacja skóry są absolutnie kluczowe, aby wprowadzić skórę w stan trwałej remisji.

Co znajdziesz w artykule?

Co to jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) (ang. Atopic Dermatitis) to przewlekła, nawrotowa choroba zapalna skóry, która charakteryzuje się intensywnym świądem i suchością (1). Często występuje rodzinnie. Schorzenie to ma złożoną etiologię, będącą wynikiem współdziałania czynników genetycznych, środowiskowych oraz dysfunkcji bariery skórnej i układu immunologicznego (2).

Ciekawostka: Nie jesteś sam_ z atopowym zapaleniem skóry

Jeżeli czujesz, że atopowe zapalenie skóry to walka tylko Twoja, pamiętaj: na AZS choruje duża część populacji. Uważa się, że atopowe zapalenie dotyczy 20–30% dzieci i 2–10% osób dorosłych na całym świecie (3). W Polsce szacuje się, że na wyprysk atopowy (inna nazwa AZS) cierpi do 8% dorosłych i aż 23% dzieci (4).

To pokazuje, jak powszechny jest ten problem

Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry? Objawy AZS

Najważniejszym i głównym objawem AZS jest silny, przewlekły świąd. Prowadzi on do charakterystycznych zmian skórnych w wyniku drapania, tworząc cykl: świąd – drapanie – uszkodzenie bariery skórnej – nasilenie świądu (5).

Lokalizacja atopowych zmian skórnych

Typowe miejsca występowania i charakter zmian atopowych są często zależne od wieku pacjenta. Skóra dotknięta AZS zawsze jest sucha (określana jako xerosis), nawet w okresach, gdy choroba jest w remisji (6). U osób dorosłych i starszych dzieci szczególnie uciążliwy może być problem atopowego zapalenia skóry twarzy.

Grupa wiekowa	Typowe lokalizacje zmian skórnych	Objawy choroby
Niemowlęta i małe dzieci	Skóra twarzy (zwłaszcza policzki, czoło, broda), owłosiona skóra głowy, zewnętrzne powierzchnie kończyn	Ostre, sączące się wypryski atopowe i rumień
Starsze dzieci i osoby dorosłe	Zgięcia łokciowe, doły podkolanowe, skóry twarzy i szyi, grzbiety rąk i stóp.	Sucha, zgrubiała skóra (lichenizacja), przewlekłe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry twarzy u niemowlęcia

atopowe zapalenie skóry u niemowlęcia

Atopowe zapalenie skóry w zgięciach łokciowych

atopowe zapalenie skóry zgięcia łokciowe

Od czego ma się atopowe zapalenie skóry? Przyczyny

AZS jest chorobą wieloczynnikową. Za jej rozwój odpowiadają głównie trzy wzajemnie powiązane mechanizmy:

defekt bariery skórnej,
nieprawidłowa reakcja immunologiczna,
czynniki środowiskowe.

Co powoduje defekt bariery skórnej przy AZS?

Defekt bariery naskórkowej (skóry) jest uznawany za najważniejszą przyczynę rozwoju AZS. Uszkodzona bariera jest „nieszczelna” i ułatwia przenikanie alergenów, co wyzwala stan zapalny. Najczęściej rozróżnia się dwa mechanizmy powstawania defektu:

wrodzone
i nabyte.

Wrodzony defekt bariery skórnej przy AZS

Wrodzony defekt jest najczęściej spowodowany przez mutacje genów (np. filagryny, FLG) (6). Mutacje te prowadzą do niedoboru naturalnych substancji nawilżających i lipidów (w tym ceramidów), które normalnie tworzą szczelną barierę ochronną skóry. Ta wrodzona nieszczelność jest główną przyczyną charakterystycznej suchości skóry i zwiększonej transepidermalnej utraty wody (TEWL).

Nabyty defekt bariery skórnej przy AZS

Nabyty defekt bariery występuje u każdego pacjenta z AZS i jest częściowo spowodowany czynnikami zewnętrznymi oraz przewlekłym stanem zapalnym:

wpływ środowiska – częsty kontakt z detergentami, mydłami o wysokim pH lub ekspozycja na zanieczyszczenia może dodatkowo uszkodzać istniejącą barierę (7).
wpływ drapania – przewlekły świąd prowadzi do mechanicznego uszkodzenia naskórka (drapania), co nasila nieszczelność i umożliwia wtórne infekcje (np. gronkowcem złocistym Staphylococcus aureus) (6).
cykl zapalny – sam stan zapalny (indukowany przez alergeny i cytokiny) może zakłócać syntezę lipidów, pogłębiając defekt bariery (6).

Co powoduje nieprawidłową reakcję układu odpornościowego?

Atopowe zapalenie skóry jest ściśle związane z nieprawidłową pracą układu odpornościowego i jest często traktowane jako choroba alergiczna.

Mechanizm ten charakteryzuje:

Nadmierna aktywność immunologiczna: Skóra atopowa wykazuje nadreaktywność typu Th2, co prowadzi do nadmiernej produkcji cytokin (np. IL-4, IL-13).
To właśnie te molekuły napędzają stan zapalny i silny świąd (6)
Związek z innymi chorobami atopowymi: U części pacjentów AZS jest ściśle powiązane z innymi chorobami alergicznymi, takimi jak astma czy alergiczny nieżyt nosa (tzw. marsz atopowy) (6).
Alergeny pokarmowe (szczególnie białka mleka krowiego, orzeszki, jaja): Są częstym czynnikiem wyzwalającym objawy AZS u niemowląt i we wczesnym dzieciństwie. Wykonywanie testów skórnych może pomóc w identyfikacji konkretnych alergenów (7).

Jakie czynniki środowiskowe nasilają atopowe zapalenie skóry?

Czynniki środowiskowe nie są przyczyną pierwotną AZS, ale są kluczowymi wyzwalaczami, które pogarszają przebieg choroby i wywołują zaostrzenia.

Zanieczyszczenie powietrza: Smog oraz pyły drobne (np. PM2.5) istotnie zwiększają ryzyko zaostrzeń zmian skórnych (8).
Ekstremalne warunki: Nagłe zmiany temperatury (ekstremalne upały lub mrozy) pogarszają stan skóry (8).
Dym tytoniowy: Bezpośrednia lub bierna ekspozycja na dym tytoniowy nasila przebieg choroby (9).
Stres: Przewlekły stres emocjonalny i psychiczny również może nasilać objawy AZS (10).

Jak skutecznie przywrócić do równowagi skórę atopową?

Nie wystarczy wdrożyć odpowiednich kosmetyków do codziennej pielęgnacji, żeby atopowe zapalenie skóry magicznie zniknęło. Najczęściej AZS wymaga terapii kombinowanej, np. połączenia miejscowych leków przeciwzapalnych z wyeliminowaniem czynników drażniących.

Co stosować na atopowe zapalenie skóry?

Skuteczne leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS) jest dwutorowe. Opiera się na kontrolowaniu stanu zapalnego (farmakoterapia) i ciągłej odbudowie bariery skórnej (emolienty i pielęgnacja).

Leczenie AZS

W ostrych rzutach AZS oraz w ciężkich przypadkach konieczna jest farmakoterapia. Leczenie dobiera się w zależności od nasilenia objawów:

leczenie miejscowe:
- kortykosteroidy (TCS) – na ostre zmiany skórne (6)
- inhibitory kalcyneuryny (TCI), np. takrolimus, które są alternatywą na delikatne obszary (skóra twarzy) oraz do długoterminowej terapii podtrzymującej remisję (11)
leczenie systemowe – stosowane, gdy miejscowe leczenie AZS jest nieskuteczne:
- leki biologiczne – dupilumab, który blokuje cytokiny IL-4 i IL-3 (6)
- inhibitory JAK – leki doustne, które szybko zmniejszają świąd (6).

Ważna notatka: Choć leki przeciwhistaminowe są często stosowane, ich skuteczność w łagodzeniu intensywnego świądu u pacjentów z AZS jest ograniczona.

Pielęgnacja skóry przy AZS

Odpowiednia pielęgnacja jest kluczowa dla sukcesu leczenia AZS. Jej celem powinno być uzupełnienie lipidów i wody w naskórku, naprawiając barierę ochronną.

Codzienna emolientoterapia: Codzienne stosowanie emolientów (kremów, balsamów) jest absolutnie konieczne. Szczególnie zalecane są preparaty zawierające ceramidy, nienasycone kwasy tłuszczowe i mocznik (NMF), które kompensują niedobory.
Dbanie o prawidłowe pH i mikrobom: Stosowanie preparatów o fizjologicznym pH (kwaśnym) wspiera naturalne mechanizmy obronne skóry atopowej i hamuje wzrost S. aureus.
Zasady kąpieli: Kąpiele powinny być krótkie i w letniej wodzie. Należy używać syndetów (delikatnych detergentów myjących) i nałożyć emolienty w ciągu 3–5 minut po kąpieli na wilgotną skórę.

Czego unikać przy atopowym zapaleniu skóry?

Unikanie czynników wyzwalających to ważny, trzeci element strategii leczenia, który umożliwia trwałe opanowane aktywności choroby:

Drażniące substancje chemiczne: Unikaj mydła zasadowego, agresywnych peelingów i substancji zapachowych w kosmetykach.
Alergeny: W przypadku udowodnionej alergii pokarmowej, należy eliminować dany alergen (np. mleko lub sierść zwierząt).
Zanieczyszczone środowisko: Minimalizuj ekspozycję na zanieczyszczenia i gwałtowne zmiany temperatury.

Atopowe zapalenie skóry – podsumowanie

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą i wieloczynnikową. Skuteczne postępowanie wymaga dwutorowej strategii – kontrolowania stanu zapalnego i ciągłej odbudowy bariery skórnej.

Fundamentem skutecznej terapii jest wzmocniona bariera naskórka: Kluczowa jest codzienna emolientoterapia z użyciem preparatów zawierających ceramidy, kwasy tłuszczowe i NMF, w celu naprawy uszkodzonej bariery skórnej.
Pomocne będą także dermokosmetyki wspierające prawidłowy mikrobiom skóry (zawierające prebiotyki).
Unikaj wyzwalaczy: Zidentyfikuj i unikaj czynników zaostrzających (np. udowodnione alergeny, dym tytoniowy, mydła zasadowe), aby zapobiec zaostrzeniom.
Przerwij cykl świądu: Unikanie drapania jest kluczowe, aby przerwać błędne koło świąd – uszkodzenie – stan zapalny – świąd.
Leczenie stanu zapalnego: W ostrych rzutach konieczne jest leczenie miejscowe (TCS, TCI) lub, w ciężkich przypadkach, systemowe (np. leki biologiczne) – zgodnie z zaleceniami lekarza.

Jeśli masz podejrzenie atopowego zapalenia skóry lub Twoja dotychczasowa pielęgnacja skóry nie przynosi efektów, skonsultuj się z lekarzem. Tylko konsultacja dermatologiczna pozwoli rozpoznać atopowe zapalenie skóry i ustalić najlepsze postępowanie oraz plan leczenia miejscowego.

Odpowiedzi na kluczowe pytania

Jest to choroba o podłożu genetycznym i immunologicznym, wywołana pierwotnym defektem bariery skórnej, który ułatwia wnikanie alergenów i substancji drażniących, wyzwalając reakcję alergiczną i stan zapalny.

Należy unikać alergenów pokarmowych (np. mleko krowie, orzechy, jaja) tylko, gdy testy skórne lub próby eliminacyjne potwierdzą na nie reakcję alergiczną. Nie ma uniwersalnej diety eliminacyjnej.

Charakteryzuje się suchością skóry i typowymi zmianami skórnymi (wyprysk, zaczerwienienie, zgrubienie – lichenizacja), zlokalizowanymi głównie na zgięciach stawów oraz skóry twarzy i owłosionej skórze głowy u dzieci.

Podstawą jest właściwa pielęgnacja emolientami (szczególnie z ceramidami) w codziennej rutynie. W leczeniu atopowego zapalenia skóry stosuje się też leczenie miejscowe (TCS, TCI) na zmiany skórne, a w ciężkich przypadkach – leki systemowe (leki biologiczne, inhibitory JAK). Jednak w celu zastosowania odpowiedniej formy leków niezbędna jest konsultacja z lekarzem.

Bibliografia:

Luger T, Amagai M, Dreno B, Dagnelie MA, Liao W, Kabashima K, i in. Atopic dermatitis: Role of the skin barrier, environment, microbiome, and therapeutic agents. J Dermatol Sci. 1 czerwiec 2021;102(3):142–57.
Luger T, Amagai M, Dreno B, Dagnelie MA, Liao W, Kabashima K, i in. Atopic dermatitis: Role of the skin barrier, environment, microbiome, and therapeutic agents. J Dermatol Sci. czerwiec 2021;102(3):142–57.
Kolb L, Ferrer-Bruker SJ. Atopic Dermatitis. W: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 [cytowane 8 grudzień 2025]. Dostępne na: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448071/
Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dorosłych: przyczyny, objawy i leczenie | Alergie - mp.pl [Internet]. [cytowane 8 grudzień 2025]. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory
Mack MR, Kim BS. The Itch–Scratch Cycle: A Neuroimmune Perspective. Trends Immunol. grudzień 2018;39(12):980–91.
Yamamura Y, Nakashima C, Otsuka A. Interplay of cytokines in the pathophysiology of atopic dermatitis: insights from Murin models and human. Front Med [Internet]. 25 marzec 2024 [cytowane 8 grudzień 2025];11. Dostępne na: https://www.frontiersin.org/journals/medicine/articles/10.3389/fmed.2024.1342176/full
Schuler CF, Tsoi LC, Billi AC, Harms PW, Weidinger S, Gudjonsson JE. Genetic and Immunological Pathogenesis of Atopic Dermatitis. J Invest Dermatol. 1 maj 2024;144(5):954–68.
Atopic Dermatitis and Climate: Environmental Stressors and Care Strategies - PMC [Internet]. [cytowane 8 grudzień 2025]. Dostępne na: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC12619887/
Kantor R, Kim A, Thyssen J, Silverberg JI. Association of atopic dermatitis with smoking: A systematic review and meta-analysis. J Am Acad Dermatol. grudzień 2016;75(6):1119-1125.e1.
Jamerson TA, Li Q, Sreeskandarajan S, Budunova IV, He Z, Kang J, i in. Roles Played by Stress-Induced Pathways in Driving Ethnic Heterogeneity for Inflammatory Skin Diseases. Front Immunol. 2022;13:845655.
Umar BU, Rahman S, Dutta S, Islam T, Nusrat N, Chowdhury K, i in. Management of Atopic Dermatitis: The Role of Tacrolimus. Cureus. 14(8):e28130.