Fotostarzenie skóry – jakie są skutki i jak się chronić?

2025-04-21

Zaburzenia pigmentacji skóry, drobne zmarszczki, utrata jędrności – brzmi znajomo? To wcale nie musi być biologiczny proces starzenia, lecz fotostarzenie. Proces, który odpowiada za aż 80% oznak starzenia. To rezultat długotrwałej ekspozycji na promieniowanie UV – nie tylko podczas opalania, ale także codziennie: przez szybę, w pochmurny dzień, zimą. Dowiedz się, jak proces fotostarzenia działa na poziomie komórkowym i co możesz zrobić, by go spowolnić – a nawet częściowo cofnąć.

Co znajdziesz w artykule?

Czym jest fotostarzenie skóry?
Fotostarzenie skóry – schemat wpływu promieniowania UV na wygląd skóry
Objawy fotostarzenia się skóry
Jak zapobiegać fotostarzeniu?
Jak zmniejszyć skutki fotostarzenia się skóry?
Pielęgnacja skóry z oznakami fotostarzenia się skóry

Czym jest fotostarzenie skóry?

Fotostarzenie skóry to proces przedwczesnego starzenia się skóry wywołany przewlekłą ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe (UV), głównie pochodzące ze słońca. Różni się od naturalnego, chronologicznego starzenia się skóry tym, że jest znacznie szybszy i powoduje inne, bardziej nasilone zmiany strukturalne i funkcjonalne w skórze.

Fotostarzenie skóry – schemat wpływu promieniowania UV na wygląd skóry

fotostarzenie skóry schemat wpływu promieniowania UV na skórę

Promieniowanie słoneczne, a dokładniej UVB i UVA, działa szkodliwie na skórę na dwóch głównych poziomach:

w naskórku (epidermis), gdzie dominują keratynocyty,
oraz w skórze właściwej (dermis), gdzie znajdują się włókna kolagenowe, elastynowe, fibroblasty i naczynia krwionośne.

Oba typy promieniowania (UVA i UVB) penetrują skórę na różną głębokość i wywołują zarówno bezpośrednie, jak i pośrednie uszkodzenia.

Bezpośrednie uszkodzenia DNA przez UVB

UVB działa głównie powierzchniowo i powoduje bezpośrednie uszkodzenia DNA keratynocytów, prowadząc do ograniczenia zdolności do regeneracji.

Produkcja reaktywnych form tlenu (ROS) przez UVA

UVA wnika głębiej i generuje wolne rodniki (ROS), które powodują uszkodzenia komórek organizmu. Wolne rodniki mają negatywny wpływ na białka, lipidy i DNA, prowadząc do utraty elastyczności skóry i powstawania zmian mikrozapalnych ¹.

Plamy pigmentacyjne (przebarwienia)

Uszkodzenia DNA i stres oksydacyjny aktywują melanocyty, które produkują melaninę jako próbę ochrony skóry. Niestety, przewlekła ekspozycja na promieniowanie UV prowadzi do zaburzeń w jej rozkładzie, co prowadzi do nieregularnych przebarwień, tzw. plam soczewicowatych lub melasmy ².

Stan zapalny

Zniszczone pod wpływem promieniowania słonecznego keratynocyty wydzielają sygnały prozapalne (cytokiny, prostaglandyny), co prowadzi do zaczerwienienia, podrażnienia i stanu zapalnego.

Degradacja kolagenu i elastyny

Promieniowanie UVA aktywuje receptory na powierzchni komórek skóry, co uruchamia szlaki sygnałowe prowadzące do zwiększenia aktywności białka AP-1, które aktywuje enzymy degradujące kolagen typu I i elastynę – kluczowe białka odpowiedzialne za jędrność i elastyczność skóry. W rezultacie dochodzi do wiotczenia skóry i powstawania zmarszczek ^{3, 4}.

Przebudowa macierzy i angiogeneza

Skóra próbuje się regenerować po uszkodzeniach UV, ale proces ten jest często niekontrolowany – dochodzi do chaotycznej przebudowy macierzy zewnątrzkomórkowej i nadmiernego tworzenia nowych naczyń krwionośnych (angiogenezy). Jednocześnie istniejące naczynia ulegają poszerzeniu lub uszkodzeniu, co prowadzi do ich pękania. Efektem klinicznym są widoczne rozszerzone naczynka, czyli teleangiektazje ⁵.

Starzenie fibroblastów i stres oksydacyjny

Słońce powoduje zmiany także w fibroblastach. UVA indukuje w nich stres oksydacyjny, pod wpływem którego fibroblasty ulegają uszkodzeniu i przechodzą w stan senescencji (starzenia komórkowego).
W efekcie tracą zdolność do syntezy nowych włókien kolagenowych oraz regulacji procesów naprawczych, co przyspiesza degradację struktury skóry i utratę jej jędrności ⁶.

Zmiany w gruczołach łojowych

Promienie UV wpływają również na gruczoły łojowe zlokalizowane w skórze właściwej. W wyniku przewlekłej ekspozycji dochodzi do:

zmniejszenia wydzielania sebum, co osłabia barierę hydrolipidową i sprzyja suchości skóry,
zwiększenia objętości gruczołów, co widoczne jest zwłaszcza w okolicach łojotokowych (np. nos, broda),
zmian w składzie łoju, który staje się bardziej podatny na utlenianie, nasilając stres oksydacyjny i mikrozapalenia.

To wszystko przyczynia się do zwiększonej wrażliwości, łuszczenia i ogólnego pogorszenia jakości skóry fotostarzejącej się ^{1, 2}.

Ciekawostka: Wysoki SPF nie chroni Cię przed wszystkimi objawami fotostarzenia się skóry

Do niedawna uważano, że UVB jest głównym sprawcą uszkodzeń skóry, ale również UVA odgrywa znaczącą rolę – prowadzi do elastozy, uszkodzeń DNA, a nawet rozwoju nowotworów skóry. UVA dociera głębiej, aż do skóry właściwej, i indukuje stres oksydacyjny nawet bez rumienia czy oparzeń. Poziom ochrony przed promieniowaniem UVA określany jest przez oznaczenie PPD. Świadczy o tym, ile razy mniejsza jest dawka promieniowania UVA absorbowana przez skórę (np. PPD 52,3 oznacza przedostanie się do skóry 52,3 razy mniej promieni UV w porównaniu do skóry niechronionej).

Zwróć na to uwagę, przy wyborze swojego kremu z filtrem. SPF to wskaźnik ochrony przed promieniowaniem UVB, który może ograniczyć powstawanie oparzeń słonecznych czy uszkodzeń na poziomie naskórka. Natomiast PA++++, czyli bardzo wysoki poziom ochrony przed promieniowaniem UVA, który zaczyna się od PPD powyżej 16, pomoże Ci ochronić skórę przed fotostarzeniem.

Objawy fotostarzenia się skóry

Objawy fotostarzenia się skóry są wynikiem przewlekłej ekspozycji na słońce. Pojawiają się zwykle w miejscach narażonych na słońce – twarzy, szyi, dekolcie, ramionach i grzbietach dłoni.

Do najczęstszych objawów fotostarzenia zaliczamy:

utrata elastyczności skóry,
zmarszczki – zarówno zmarszczki mimiczne, jak i głębokie bruzdy,
przebarwienia – plamy starcze (plamy soczewicowate), melasma i piegi słoneczne,
odbarwienia (hipopigmentacje),
teleangietazje – rozszerzone, widoczne naczynka krwionośne,
szorstkość i suchość skóry,
zaburzenia w procesach regeneracyjnych,
zmiany przednowotworowe i nowotworowe.

Proces fotostarzenia skóry – kierowca tira

kierowca tira proces fotostarzenia skóry

źródło: Gordon, J. R. S., & Brieva, J. C. (2012). Unilateral dermatoheliosis. The New England Journal of Medicine, 366(16), e25. https://doi.org/10.1056/NEJMicm1104059

Jednym z najbardziej poruszających przykładów jest przypadek 69-letniego amerykańskiego kierowcy ciężarówki, który przez 28 lat prowadził pojazd, codziennie wystawiając lewą stronę twarzy na promieniowanie UVA przenikające przez boczną szybę. Efekt był uderzający – lewa połowa twarzy była wyraźnie bardziej pomarszczona, obwisła i zgrubiała niż prawa.

Przypadek ten został opublikowany w prestiżowym czasopiśmie New England Journal of Medicine i do dziś uchodzi za jeden z najbardziej spektakularnych przykładów fotostarzenia jednostronnego (tzw. unilateral dermatoheliosis). To zdarzenie uświadomiło zarówno lekarzom, jak i opinii publicznej, że promieniowanie UVA – niewyczuwalne i nieszkodliwe w odczuciu – może latami degradować skórę, nawet przez szybę samochodu.

Proces fotostarzenia się skóry – bliźniaczki jednojajowe

proces fotostarzenia skóry bliźniaki jednojajowe

źródło: Farkas, J. P., Pessa, J., Hubbard, B., & Rohrich, R. J. (2013). The science and theory behind facial aging. Plastic and Reconstructive Surgery – Global Open. https://doi.org/10.1097/GOX.0b013e31828ed1da

Kolejne przełomowe badanie przeprowadzone przez naukowców z University of Ohio objęło ponad 180 par bliźniąt jednojajowych. Ich celem było sprawdzenie, jak bardzo czynniki środowiskowe – a zwłaszcza ekspozycja na słońce – wpływają na procesy starzenia się skóry.

W jednej z par różnice były wręcz szokujące. Bliźniaczka A – miłośniczka opalania, bez ochrony przeciwsłonecznej, paląca papierosy – wyglądała na co najmniej 10 lat starszą od swojej siostry, która unikała słońca i stosowała fotoprotekcję. Różnice w głębokości zmarszczek, jędrności skóry i kolorycie były tak duże, że osoby z zewnątrz nie wierzyły, że są rówieśniczkami – nie mówiąc o identycznym kodzie genetycznym.

To badanie stanowiło mocny dowód na to, że ekspozycja na UV może przewyższyć wpływ genetyki w procesie starzenia się skóry.

Jak zapobiegać fotostarzeniu?

Zapobieganie fotostarzeniu to przede wszystkim codzienna ochrona przed promieniowaniem UV oraz odpowiednia pielęgnacja skóry i styl życia.

Najważniejsze zasady prewencji fotostarzenia

Stosowanie odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej przez cały rok - używaj kremów z filtrem minimum SPF 30 oraz wysokiej ochronie przed UVA (np. oznaczenie PA++++). Aplikuj codziennie – także zimą i w dni pochmurne – i powtarzaj aplikację co 2–3 godziny podczas ekspozycji na słońce.
Stosowanie kosmetyków z antyoksydantami - szukaj produktów zawierających witaminę C, E, niacynamid, koenzym Q10, resweratrol lub polifenole. Pomagają one neutralizować wolne rodniki wywołane przez UV i chronią komórki skóry przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi.
Unikanie nadmiernego słońca i ochrona fizyczna - noś kapelusze i okulary przeciwsłoneczne, a w godzinach 10–16 unikaj bezpośredniego słońca. Osoby z niskim fototypem skóry mogą także stosować odpowiednią odzież ochronną z oznaczeniem UPF, czyli współczynnikiem ochrony przed promieniowaniem UV – im wyższy UPF, tym lepsza ochrona (np. UPF 50 blokuje aż 98% promieniowania UV).
Zdrowy styl życia - odpowiednia ilość snu, dobrze zbilansowana dieta bogata w antyoksydanty, nawadnianie organizmu oraz unikanie palenia tytoniu wspomagają ochronę skóry przed stresem oksydacyjnym, co pomoże Ci utrzymać odpowiednie napięcie skóry na dłużej.
Profilaktyka od najmłodszych lat - skóra dzieci jest szczególnie podatna na uszkodzenia UV. Ochrona przeciwsłoneczna w dzieciństwie to kluczowy krok w prewencji fotostarzenia i nowotworów skóry w dorosłości.

Jak zmniejszyć skutki fotostarzenia się skóry?

Fotostarzenie skóry jest już w Twoim przypadku faktem? Spokojnie – choć nie cofniemy czasu, możemy znacząco poprawić kondycję skóry, zminimalizować istniejące zmiany i zapobiec pogłębianiu się uszkodzeń.

Najskuteczniejsze sposoby na redukcję skutków fotostarzenia:

Retinoidy – złoty standard w anti-agingu - kosmetyki z retinolem lub retinalem pobudzają produkcję kolagenu, wygładzają zmarszczki, rozjaśniają przebarwienia i poprawiają strukturę skóry. Stosuj wieczorem, z ochroną UV w ciągu dnia. Pamiętaj o tym, że te ultraskuteczne składniki wymagają budowania tolerancji.
Pielęgnacja z antyoksydantami - wybieraj serum i kremy z witaminą C lub ergotioneiną – chronią skórę przed wolnymi rodnikami i wspomagają regenerację.
Zabiegi dermatologiczne i kosmetologiczne - skorzystaj z terapii wspierających odbudowę skóry, takich jak:

peelingi chemiczne (kwasy dobrane przez dermatologa /kosmetologa),
mikronakłuwanie,
zabiegi laserowe (IPL, laser frakcyjny),
radiofrekwencja lub mezoterapia.
Zabiegi najlepiej omówić z lekarzem medycyny estetycznej, który na podstawie oceny i aktualnych potrzeb skóry dobierze odpowiednią terapię.

Nawilżanie i odbudowa bariery skórnej - stosuj kremy z kwasem hialuronowym, ceramidami, trehalozą – poprawiają elastyczność, łagodzą suchość i wspomagają regenerację naskórka.

Pielęgnacja skóry z oznakami fotostarzenia się skóry

Choć piękna opalenizna kusi latem, mamy nadzieję, że teraz rozumiesz, jak głęboko i trwale słońce wpływa na skórę – zarówno na jej powierzchni, jak i w głębszych warstwach. Fotostarzenie to nie tylko kwestia estetyki, ale także zdrowia skóry. Dobra wiadomość? Wiele jego skutków można spowolnić, zminimalizować, a nawet częściowo odwrócić, stosując odpowiednią pielęgnację, ochronę przeciwsłoneczną i zdrowy styl życia. Skóra ma zdolność do regeneracji – trzeba jej tylko pomóc.

Bibliografia:

Pedic, L., Pondeljak, N., & Šitum, M. (2020). Recent information on photoaging mechanisms and the preventive role of topical sunscreen products. Acta Dermatovenerologica Alpina, Pannonica et Adriatica, 29(4). https://doi.org/10.15570/actaapa.2020.40
Situm, M., Buljan, M., Cavka, V., Bulat, V., Krolo, I., & Lugovic-Mihic, L. (2010). Skin changes in the elderly people – How strong is the influence of the UV radiation on skin aging? Collegium Antropologicum, 34(Suppl 2), 9–13.
Fisher, G. J., & Voorhees, J. J. (1998). Molecular pathophysiology of photoaging in human skin and the effect of all-trans retinoic acid. In F. Holick & E. G. Jung (Eds.), Biologic effects of light 1998 (pp. 175–180), https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-1-4615-5051-8_33
Saguie, B. O., Martins, R. L., da Fonseca, A. de S., Romana-Souza, B., & Monte-Alto-Costa, A. (2021). An ex vivo model of human skin photoaging induced by UVA radiation compatible with summer exposure in Brazil. Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, 221, 112255. https://doi.org/10.1016/j.jphotobiol.2021.112255
Yano, K., Kajiya, K., Ishiwata, M., Hong, Y.-K., Miyakawa, T., & Detmar, M. (2004). Ultraviolet B-induced skin angiogenesis is associated with a switch in the balance of vascular endothelial growth factor and thrombospondin-1 expression. Journal of Investigative Dermatology, 122(1), 201–208. https://doi.org/10.1046/j.0022-202X.2004.22114.x
Wang, T., Qin, Y., Qiao, J., Liu, Y., Wang, L., & Zhang, X. (2023). Overexpression of SIRT6 regulates NRF2/HO-1 and NF-κB signaling pathways to alleviate UVA-induced photoaging in skin fibroblasts. Journal of Photochemistry and Photobiology B: Biology, 249, 112801. https://doi.org/10.1016/j.jphotobiol.2023.112801

Pokaż więcej wpisów z Kwiecień 2025