Kwas azelainowy - działanie, wskazanie i skutki uboczne

W świecie kosmetologii i dermatologii nie brakuje składników aktywnych, które zdobywają popularność w błyskawicznym tempie – często dzięki modzie, a niekoniecznie skuteczności. Kwas azelainowy to jednak zupełnie inna historia. Choć nie zawsze bywa na pierwszym planie, jego działanie jest wyjątkowo szerokie, dobrze udokumentowane i – co najważniejsze – łagodne dla skóry. W artykule przyjrzymy się dokładnie, czym jest kwas azelainowy, jak działa, kiedy warto go stosować oraz jak łączyć go z innymi składnikami, by wydobyć z niego maksimum możliwości.

Co znajdziesz w artykule?

1. Czym jest kwas azelainowy?
2. Jak działa kwas azelainowy? Efekty, których możesz się spodziewać
3. Z czego wynikają właściwości kwasu azelainowego?
4. Kiedy warto stosować kwas azelainowy?
5. Na co jest dobry kwas azelainowy?
6. Z czym łączyć kwas azelainowy?
7. Z czym nie łączyć kwasu azelainowego?
8. Jak stosować kwas azaleinowy?
9. Jakie stężenia kwasu azelainowego jest najskuteczniejsze?
10. Jakie są skutki uboczne kwasu azelainowego?
11. Jak ograniczyć skutki uboczne kwasu azelainowego?

 

Czym jest kwas azelainowy?

Kwas azelainowy to składnik o łagodnym działaniu, a jednocześnie imponujących właściwościach pielęgnacyjnych, który odblokowuje ujścia gruczołów łojowych, rozjaśnia przebarwienia, zwalcza wolne rodniki i działa przeciwbakteryjnie 1. Występuje naturalnie w zbożach takich jak jęczmień, pszenica czy żyto. Należy do grupy nasyconych kwasów dikarboksylowych. 

Znajduje zastosowanie w pielęgnacji cery skłonnej do trądziku, przebarwień czy trądziku różowatego, a przy tym może być z powodzeniem stosowany w przypadku skóry wrażliwej.

Jak działa kwas azelainowy? Efekty, których możesz się spodziewać

Wszechstronne działanie kwasu azelainowego sprawia, że jest stosowany nie tylko w pielęgnacji skóry, ale i lecznictwie dermatologicznym różnych dermatoz. Według publikacji naukowych kwas azelainowy:

• rozjaśnia przebarwienia, co pomaga wyrównać koloryt skóry,
• redukuje i wycisza stany mikrozapalne, poprawiając kondycję cery trądzikowej,
• ogranicza nadmierne rogowacenie naskórka, zmniejszając skłonność do niedoskonałości,
• oczyszcza ujścia gruczołów łojowych,
• reguluje wydzielanie sebum poprzez hamowanie enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie testosteronu w DHT,
• działa antyoksydacyjnie, neutralizując wolne rodniki przyczyniające się m.in. do przyspieszonych procesów starzenia.

Z czego wynikają właściwości kwasu azelainowego?

Właściwości rozjaśniające przebarwienia

Kwas azelainowy wpływa na enzym tyrozynazę, który odgrywa kluczową rolę w procesie produkcji melaniny – pigmentu odpowiedzialnego za kolor naszej skóry. Hamując działanie tego enzymu, skutecznie zapobiega powstawaniu przebarwień skórnych, a także stopniowo wyrównuje koloryt cery, nadając jej bardziej jednolity wygląd ².

Właściwości przeciwbakteryjne

Kwas azelainowy hamuje rozwój bakterii Cutibacterium acnes, które są jedną z głównych przyczyn powstawania trądziku. Działa antybakteryjnie, skutecznie redukując ilość bakterii na powierzchni skóry i w porach, co przyczynia się do zmniejszenia stanów mikrozapalnych oraz liczby zmian trądzikowych ³.

Ważne jest, że jego działanie nie prowadzi do wykształcania oporności bakterii, co czyni go bezpiecznym i skutecznym wyborem w długoterminowej terapii skóry problematycznej.

Właściwości łagodzące stany mikrozapalne

Kwas azelainowy zmniejsza aktywność czynników prozapalnych, takich jak cytokiny (np. IL-1, TNF-alfa), dlatego jest szczególnie pomocny w redukcji zaczerwienień i łagodzeniu podrażnień ⁴.

Unormowanie procesów złuszczania naskórka

Kwas azelainowy wykazuje działanie keratolityczne, co oznacza, że pomaga w złuszczaniu martwego naskórka i przyspiesza proces odnowy komórkowej. Jego mechanizm keratolityczny polega na rozluźnieniu wiązań między martwymi komórkami warstwy rogowej skóry, które gromadzą się na powierzchni naskórka ⁵. Dzięki temu martwe komórki łatwiej się złuszczają, co prowadzi do oczyszczenia porów i zmniejszenia ryzyka ich zatykania. Proces ten sprzyja również wyrównaniu struktury skóry i zmniejszeniu widoczności zaskórników.

Dodatkowo, kwas azelainowy reguluje keratynizację, czyli proces powstawania keratyny w naskórku, co zapobiega nadmiernemu rogowaceniu, które jest częstym problemem u osób z cerą trądzikową. W efekcie skóra staje się bardziej gładka i mniej podatna na tworzenie niedoskonałości.

Ograniczenie nadmiernego wydzielania sebum

Badania wskazują, że kwas azelainowy może wpływać na zmniejszenie produkcji sebum poprzez hamowanie enzymu 5-alfa-reduktazy, który odpowiada za przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron (DHT). DHT jest jednym z głównych czynników stymulujących gruczoły łojowe do nadprodukcji sebum.

Kiedy warto stosować kwas azelainowy?

Kwas azelainowy na trądzik pospolity

Badania przeprowadzone przez Cunliffe'a i Hollanda w 1989 roku wykazały wysoką skuteczność stosowania 20% kremu z kwasem azelainowym w leczeniu zmian mikrozapalnych związanych z trądzikiem. Zaobserwowano, że regularne stosowanie preparatu przez okres 12 tygodni pozwoliło na redukcję zmian mikrozapalnych o ponad 50% ⁶.

Dlaczego kwas azelainowy jest aż tak skuteczny w pielęgnacji skóry trądzikowej?

• ogranicza rozwój bakterii Cutibacterium acnes odpowiedzialnych za powstawania stanów mikrozapalnych.
• ma zdolność do hamowania szlaków prozapalnych, co pomaga wyciszyć zaczerwienienia i obrzęki,
• wspomaga rozjaśnianie przebarwień,
• a jego właściwości keratolityczne regulują proces złuszczania naskórka i zapobiegają zatykaniu porów.

W świetle aktualnego stanu wiedzy naukowców można stwierdzić, że stosowanie kosmetyków z kwasem azelainowym może skutecznie przyczynić się do poprawy kondycji skóry zarówno dla osób z aktywnym trądzikiem, jak i z przebarwieniami pozapalnymi.

Kwas azelainowy na trądzik różowaty

Badanie przeprowadzone przez Thiboutot i wsp. wykazało, że u 85% pacjentów stosujących żel z kwasem azelainowym przez 12 tygodni zaobserwowano istotne zmniejszenie objawów ⁷. W przeglądzie literatury opublikowanym w Journal of the American Academy of Dermatology podkreślono, że kwas azelainowy wykazuje skuteczność w redukcji zmian mikrozapalnych, takich jak grudki i krosty, u pacjentów z trądzikiem różowatym ⁸.

Mechanizm działania kwasu azelainowego w pielęgnacji skóry z trądzikiem różowatym polega na:

• działaniu przeciwzapalnym - kwas azelainowy redukuje produkcję reaktywnych form tlenu (ROS) oraz działa na różne mediatory stanu zapalnego, takie jak cytokiny. Dzięki temu łagodzi zaczerwienienie charakterystyczne dla trądziku różowatego.
• pozytywnym wpływie na mikrobiom skóry - kwas azelainowy wspiera równowagę mikrobiomu, ograniczając rozwój bakterii takich jak Cutibacterium acnes oraz drobnoustrojów, które mogą zaostrzać objawy trądziku różowatego. Dodatkowo badania sugerują, że może wpływać na redukcję populacji Demodex, co również sprzyja poprawie kondycji skóry.
• normalizacji rogowacenia - wspomaga prawidłowe złuszczanie naskórka, co zapobiega powstawaniu zaskórników i grudek.
• redukcji nadreaktywności naczyń - wpływa na normalizację mikrokrążenia i zmniejsza nadreaktywność naczyń krwionośnych, co pomaga w redukcji rumienia.

Redukcja stresu oksydacyjnego

Kwas azelainowy hamuje produkcje reaktywnych form tlenu, które są jednymi z głównych sprawców uszkadzania komórek skóry oraz przyspieszonych procesów starzenia, m.in. inflammagingu ¹⁰.

Kwas azelainowy na przebarwienia skóry

W badaniu porównującym działanie kwasu azelainowego (w stężeniu 20%) z hydrochinonem (4%) wykazano ,że oba składniki były równie skuteczne w zmniejszaniu widoczności przebarwień, jednak kwas azelainowy wyróżniał się znacznie mniejszą liczbą skutków ubocznych ⁹. W przypadku hydrochinonu częstość występowania podrażnień, zaczerwienień czy reakcji alergicznych była wyższa, co czyniło kwas azelainowy lepiej tolerowaną alternatywą.

Jego mechanizm rozjaśniania przebarwień polega na:

• hamowaniu tyrozynazy, co ogranicza nadmierną produkcję melaniny (barwnika skóry) w melanocytach, redukując istniejące przebarwienia i wyrównując koloryt skóry.
• właściwościach keratolitycznych, czyli usuwaniu martwych komórek naskórka, przyspieszając proces regeneracji skóry.

Na co jest dobry kwas azelainowy?

Dzięki swojemu wszechstronnemu działaniu, kwas azelainowy znajduje szerokie zastosowanie w pielęgnacji skóry – niezależnie od wieku czy typu cery. Choć sprawdzi się u wielu osób, szczególne efekty przynosi w przypadku konkretnych problemów skórnych, takich jak:

• trądzik pospolity
• trądzik różowaty
• przebarwienia i nierówny koloryt skóry
• zaskórniki zamknięte i otwarte
• nadmierna ilość sebum

Niektóre publikacje naukowe wskazują, że kwas azelainowy może mieć również potencjał we łagodzeniu atopowego zapalenia skóry (AZS). Choć jego dobroczynne właściwości przeciwzapalne i zdolność do łagodzenia mikrozapalnych stanów skóry dają powody do optymizmu, to złożoność mechanizmów AZS sprawia, że jego skuteczność w tym obszarze nadal wymaga pogłębionych badań i potwierdzenia klinicznego.

Z czym łączyć kwas azelainowy?

Kosmetyki z kwasem azelainowym możesz z powodzeniem łączyć z takimi składnikami aktywnymi jak:

• Niacynamid - razem łagodzą stany mikrozapalne, redukują zaczerwienienia i wzmacniają barierę hydrolipidową skóry.
• Kwas hialuronowy - niweluje uczucie suchości, które może pojawić się podczas stosowania kwasu azelainowego.
• Filtry SPF - obowiązkowe w przypadku stosowania azelainowego na przebarwienia, by chronić skórę przed promieniowaniem UV.

Z czym nie łączyć kwasu azelainowego?

Choć preparaty zawierające kwas azelainowym dobrze współgrają z innymi substancjami aktywnymi, to nie radzimy ich łączyć z produktami zawierającymi:

• Kwasy AHA/BHA - zbyt duże stężenie kwasów złuszczających może doprowadzić do podrażnień.
• Witamina C o niskich pH - zalecamy ostrożność w przypadku takiego połączenia, gdyż witamina C stosowana jednocześnie z kwasem azelainowym może powodować nadwrażliwość skóry i działania niepożądane, takie jak przesuszenia.

 

Jak stosować kwas azaleinowy?

Kwas azelainowy należy stosować zgodnie z instrukcjami producenta lub zaleceniami dermatologa. Zazwyczaj aplikuje się go na czystą, suchą skórę twarzy raz lub dwa razy dziennie. Należy unikać kontaktu z oczami, ustami i błonami śluzowymi. Jeśli wystąpi przesuszenie, warto zmniejszyć częstotliwość stosowania lub skonsultować się z lekarzem.

Czy kwas azelainowy można stosować w ciąży?

Kwas azelainowy jest uznawany za bezpieczny do stosowania w czasie ciąży, jednak ze względu na nadwrażliwość skóry u kobiet ciężarnych nie polecamy go stosować w wyższych stężeniach (powyżej 10%).

Zawsze warto skonsultować się z dermatologiem lub lekarzem przed wprowadzeniem nowych produktów do pielęgnacji skóry podczas ciąży, aby upewnić się, że są one odpowiednie i bezpieczne.

Czy kwas azelainowy można stosować latem?

Kwas azelainowy nie wykazuje działania fototoksycznego, więc może być bezpiecznie stosowany przez cały rok.

Czy kwas azelainowy można używać codziennie?

Tak. Produkty z kwasem azelainowym ( np. rozjaśniający krem lub serum z kwasem azelainowym) możesz stosować codziennie, nawet 2 razy dziennie, jeśli tylko zadbasz o odpowiednie nawilżenie.

Należy jednak obserwować reakcje skóry i w razie nadmiernego wysuszenia zmniejszyć częstotliwość stosowania.

Jakie stężenia kwasu azelainowego jest najskuteczniejsze?

Kwas azelainowy wykazuje skuteczność już przy stężeniu 10%, które w Polsce dostępne jest bez recepty – znajdziesz je w kremach i serach przeznaczonych do codziennej pielęgnacji

Wyższe stężenia – 15% i 20% – mają silniejsze działanie terapeutyczne i są stosowane głównie w leczeniu trądziku pospolitego oraz różowatego. Z tego względu często występują w postaci leków dermatologicznych.

Jakie są skutki uboczne kwasu azelainowego?

Kwas azelainowy jest ogólnie uważany za bezpieczny i dobrze tolerowany składnik, ale jak każdy aktywny składnik, może powodować pewne skutki uboczne, zwłaszcza na początku stosowania.

Do najczęstszych skutków ubocznych stosowania kwasu azelainowego należą:

• krótkotrwałe szczypanie lub zaczerwienienie
• suchość i łuszczenie się skóry
• przejściowe pogorszenie stanu skóry(tzw. "purging", czyli oczyszczanie)

Jak ograniczyć skutki uboczne kwasu azelainowego?

Działania niepożądane możesz ograniczyć, stosując się do zaleceń producenta. Wdrażaj preparat stopniowo, zacznij od niższego stężenia kwasu azelainowego i zadbaj o odpowiednie nawilżenie skóry.

Bibliografia:

1. Esposito, E., Menegatti, E., & Cortesi, R. Ethosomes and liposomes as topical vehicles for azelaic acid. International Journal of Cosmetic Science, 2004, 26(5), 270-271. https://doi.org/10.1111/j.1467-2494.2004.00233_2.x
2. Mastrofrancesco, A., Ottaviani, M., & Aspite, N. Azelaic acid modulates the inflammatory response in normal human keratinocytes through PPARgamma activation. Experimental Dermatology, 2010, 19(9), 813-820. https://doi.org/10.1111/j.1600-0625.2010.01107.x
3. Azelaic acid modulates the inflammatory response in normal human keratinocytes through PPARgamma activation. Experimental Dermatology, 2010.
4. Akamatsu, H., Komura, J., & Niwa, Y. Inhibitory effect of azelaic acid on neutrophil functions. Archives of Dermatological Research, 1991, 283(3), 162-166. https://doi.org/10.1007/BF00372056
5. Iraji, F., Sadeghinia, A., Shahmoradi, Z., & Siadat, A. H. Efficacy of topical azelaic acid gel in mild-moderate acne vulgaris. Indian Journal of Dermatology, Venereology and Leprology, 2007, 73(2), 94-96. https://doi.org/10.4103/0378-6323.31892
6. Cunliffe, W. J., & Holland, K. T. (1989). Clinical and laboratory studies on treatment with 20% azelaic acid cream for acne. Acta Dermato-Venereologica. Supplementum, (143), 31–34, https://medicaljournalssweden.se/actadv/article/view/4746/7211
7. Thiboutot, D., Thieroff-Ekerdt, R., & Graupe, K. (2003). Efficacy and safety of azelaic acid (15%) gel as a new treatment for papulopustular rosacea: Results from two vehicle-controlled, randomized phase III studies. Journal of the American Academy of Dermatology, 48(6), 836–845. https://doi.org/10.1067/mjd.2003.425
8. Two, A. M., Wu, W., Gallo, R. L., & Hata, T. R. (2015). Rosacea: Part II. Topical and systemic therapies in the treatment of rosacea. Journal of the American Academy of Dermatology, 72(5), 761–770. https://doi.org/10.1016/j.jaad.2014.08.028
9. Baliña, L. M., & Graupe, K. (1991). The treatment of melasma: 20% azelaic acid versus 4% hydroquinone cream. International Journal of Dermatology, 30(12), 893–895. https://doi.org/10.1111/j.1365-4362.1991.tb04362.x​
10. Mastrofrancesco, A., Ottaviani, M., & Aspite, N. Azelaic acid modulates the inflammatory response in normal human keratinocytes through PPARgamma activation. Experimental Dermatology, 2010

 Inne źródła:

1. Cunliffe, W. J., & Holland, K. T. Clinical studies of azelaic acid in acne. Acta Derm Venereol Suppl, 1989.
2. Baliña, L. M., & Graupe, K. Azelaic acid in hyperpigmentation. International Journal of Dermatology, 1991.
3. Thiboutot, D., & Graupe, K. Efficacy of azelaic acid in rosacea. Journal of the American Academy of Dermatology, 2003.